Jednym z powodów zatrudniania pracowników na podstawie umowy zlecenia czy o dzieło jest chęć zaoszczędzenia na kosztach zatrudnienia. Pracownikowi cywilnoprawnemu nie trzeba zapewniać urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia chorobowego, minimalnej płacy czy innych uprawnień pracowniczych. Nie oznacza to jednak, że tacy pracownicy nie mają zagwarantowanego pewnego minimum bezpiecznej pracy. W zależności od konkretnych warunków minimum to może być ustalone na podobnym poziomie jak dla pracowników etatowych.
Kontrakt cywilny nie uchyla bhp
Podpisanie umowy cywilnej z osobą fizyczną zwalnia podmiot zatrudniający z większości obowiązków związanych z zatrudnieniem pracownika w ramach stosunku pracy. Przepisy prawa pracy odnoszą się bowiem do pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy, a jedynie sporadycznie do osób zatrudnionych na innej podstawie prawnej. Status pracownika w myśl art. 2 K.p. ma osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Zleceniobiorcy czy wykonawcy dzieła pozostają więc poza zakresem regulacji prawa pracy. Trzeba przy tym pamiętać, że pracodawca, który zatrudni np. zleceniobiorcę w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, tj. pod swoim kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez siebie wyznaczonym, z wyłączeniem możliwości zlecenia pracy osobie trzeciej jako podwykonawcy, naraża się na zarzut ukrywania zatrudnienia etatowego pod pozorem cywilnoprawnego. W konsekwencji cywilnoprawna forma współpracy może zostać zakwestionowana przez państwowego inspektora pracy lub sąd pracy.
Można jednak założyć, że w większości przypadków praca na podstawie cywilnoprawnej nie ma charakteru typowo pracowniczego. W takim przypadku pracodawca faktycznie nie musi dopełniać szeregu uciążliwych formalności związanych z zatrudnieniem pracownika, jak chociażby sporządzenie informacji dodatkowej, zapoznanie z przepisami zakładowymi czy założenie teczki osobowej. Jednak sprawą otwartą jest już stosowanie przepisów dotyczących zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, tzw. przepisów bhp. Regulacje z tej tematyki są bardzo rozbudowane i często drobiazgowe. Pracodawca cywilnoprawny musi mieć na uwadze, że w zależności od tego, jak kształtują się warunki pracy na stanowisku pracownika cywilnoprawnego, może wystąpić obowiązek ich przestrzegania. Zakres stosowania przepisów bhp w odniesieniu do takich pracowników zależy właśnie od warunków, w jakich wykonują oni pracę.
Wymogi bhp w zależności od stanowiska
Co do zasady, pracodawca nie ma obowiązku kierowania osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych na profilaktyczne badania lekarskie czy na szkolenia z zakresu bhp. Przepisy Kodeksu pracy oraz odpowiednich rozporządzeń wyraźnie wskazują, że wymóg odbycia wspomnianych badań oraz szkoleń dotyczy tylko pracowników, z którymi nawiązano stosunek pracy. Jeden z końcowych przepisów Kodeksu pracy, tj. art. 304, wprowadza jednak wyjątek od tej zasady. W myśl art. 304 K.p. obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, o których mowa w art. 207 § 2 K.p., powinien być realizowany również wobec osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Przepis konkretyzuje przy tym, że chodzi o obowiązki bhp w zakresie określonym w art. 207 § 2 K.p. Zobowiązuje on pracodawcę do m.in.:
- organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewniania przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp,
- reagowania na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp i zapobiegania wypadkom przy pracy,
- uwzględniania ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych.
Wymogi te ciążą na pracodawcy także w stosunku do zleceniobiorców czy pracujących na podstawie umowy o dzieło. Z kolei pracownicy cywilnoprawni są zobowiązani do m.in. brania udziału w szkoleniu i instruktażu bhp oraz poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom profilaktycznym. Są to obowiązki analogiczne do powinności pracownika etatowego, jednak zakres ich przestrzegania wobec pracowników cywilnoprawnych określa pracodawca. Im bardziej warunki pracy będą odbiegały od standardowych, tym więcej przepisów bhp będzie mogło znaleźć zastosowanie.
Badania i szkolenia nie tylko przy etacie
Obowiązek odbycia przez zleceniobiorcę czy wykonawcę dzieła wstępnych badań oraz szkoleń bhp nie ma charakteru bezwzględnego. Jeżeli warunki pracy są typowe, w zasadzie nie zachodzi konieczność przeprowadzenia takich badań i szkoleń. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku pracy w warunkach, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne. Wówczas pracodawca powinien zadbać, aby pracownik, niezależnie od podstawy prawnej jego zatrudnienia, posiadał minimum wiedzy odnośnie bhp oraz był pod względem zdrowotnym zdolny do wykonywania danej pracy.
Pracodawca nie jest ustawowo zobowiązany do ponoszenia kosztów szkoleń bhp i badań wstępnych pracowników cywilnoprawnych.
Jak wskazuje Państwowa Inspekcja Pracy w swoim stanowisku z dnia 8 sierpnia 2007 r. (znak GNP/426/07/PE): „Jeśli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy – pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp”. Pracodawca może uzależnić zawarcie umowy cywilnoprawnej od poddania się zleceniobiorcy (wykonawcy) tym badaniom i szkoleniom. Ponoszenie kosztów z tym związanych powinno być uregulowane w umowie.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
Źródło:Gazeta podatkowa, Agata Barczewska
Najnowsze komentarze